İdris Kararkuş Yazdı ”CERİT BOZLAĞI”

Cerid Rakka’dan sökün edince

Açılsın Urum’a yolu Cerid’in

Silsüpüroğlu Fettah Beyim ölünce

Kırıldı kanadı kolu Cerid’in

Sineği çoktur Nizip ovasına varmayın

Pusu vardır Şar Dağına girmeyin

Mürseloğlu kız istiyor vermeyin

Kokulatman gülün ele Cerid’in

Aslan yurdu garip vatan kal gayrı

Ali Beyin pek tatlıdır sözleri

Fettah Beyin fincan gibi gözleri

Burnu hızmalı Cerid kızları

Del’etti Kul Yusuf’u dili Cerid’in

Osmanlı Padişahı Üçüncü Süleyman döneminde (1687-1691) Suriye vilayetinde Araplar tarafından çıkartılan karışıklığı düzeltmek amacıyla oraya Türkmen aşiretlerinin gönderilmesi gerektiği düşüncesiyle Orta Anadolu’da ve Toroslarda yaşayan Beğdili, Cerit ve Avşar Türkmen aşiretleri Rakka’ya gönderilmek istenmiş ve bir de ferman yayınlanmıştır. Türkmen aşiretleri, bu fermana, “Bu bir tür sürgündür.” düşüncesiyle karşı çıkmışlar, Rakka’ya gitmek istememişlerdir. Bu defa Osmanlı, zor kullanarak asker gücüyle göndermek istemiştir ve öyle olmuştur. Bu uygulama 180 yıl sürmüş ve bu arada pek çok aşiret kavgaları da vuku bulmuştur.

Zorla gönderilen Türkmen aşiretleri tekrar Anadolu’ya bir yolunu bulup dönmüşlerdir.

Beğdili aşireti, ferman gereğince Rakka’ya göçtükten bir yıl sonra aşiretten iki kişi eski yerleşme bölgeleri Keskin’e ziyarete gelir. Keskin’de çok iyi ev sahipliği yapılır. Keskin’de ağırlanan iki kişiye “Korkulacak bir şey yok, geri dönün, hane sizin, bizden selâm söyleyin Reis’e, kötülük ettikse iyiliğe sayın…” derler. Elçilerin bu haberinden sonra Türkmen aşiretleri Keskin yöresine göç etmeye başlarlar. Derviş Ali olayı şöyle manzum olarak ifade eder:

“Bir çift ördek geldi Keskin elinden

Garip garip döner bizim ellerde

Dolanır çevrenir göle konmağa

Korkuyor ki öcü vardır göllerde

“Korkma sevdiğim Urum kışıdır

Yağar yağmur çığaların üşüdür

Konup göçmek ol hupların işidir

Konup göç ki söylenesin dillerde

“Gam yeme sevdiğim senindir hâne

Bizden selâm söyle bizi bilene

Hızır’dır önünde yoldaş olana

Kimse çıkıp dolaşmasın yollarda

“Derviş Ali’m, bizden Şah’a arzeyle

Kötülük gördünse iyilik söyle

Bu sene eyyamın geçirdik böyle

Sevdiceğim unutmasın dillerde…”

Orta Anadolu’dan Suriye’de Halep vilayetinin Rakka ilçesine sürgün edilen Türkmenler, çöl havasına dayanamayıp diyar-ı Rum’a geri dönmüşler, bir süre dağınık obalar hâlinde yaşamışlardır. 1691 yılında ferman çıkartılarak Rakka’da iskâna zorunlu tutulmuşlardır.

Dadaloğlu bu zorunlu göçü şöyle dile getirmiştir:

Kalktı göç eyledi Avşar elleri

Ağır ağır giden eller bizimdir

Arap atlar yakın eyler ırağı

Yüce dağdan aşan yollar bizimdir.

Belimizde kılıcımız kirmani

Taşı deler mızrağımın temreni

Hakkımızda devlet etmiş fermanı

Ferman padişahın, dağlar bizimdir.

Dadaloğlu’m yarın kavga kurulur

Öter tüfek, davlumbazlar vurulur

Nice koç yiğitler yere serilir

Ölen ölür, kalan sağlar bizimdir.

Bir yolunu bulan Türkmenler yine Anadolu’ya kaçmışlardır.

1691’li yıllarda tekrar Rakka’ya sürgün edilen Türkmenler, Anadolu’ya yine kaçıp dönmüşlerdir. Bu dönüş üzerine Suriye Valiliğine yeni tayin edilen Yusuf Paşa Türkmenleri Rakka’ya göndermek/götürmek üzere harekete geçmiş, düzenli Osmanlı ordu birlikleriyle Türkmenlerin üzerine yürümüş, Türkmen aşiretlerini darmadağın etmiş, beğlerini kılıçtan geçirmiş, idam etmiş ve Beğdili Türkmen aşiretini tekrar Rakka’ya sürgün etmiştir.

Türkmen aşiretlerinden Firuz Beğe bağlı olan oymaklar Rakka’dan Anadolu’ya doğrudan kaçamayınca İran (Acem)’a geçmişlerdir:

Benden selâm söylen Keskin eline

Güzel Kırşehir’e Malya çölüne

Kırlangıç eteği Seyfe gölüne

Firuz Beğ Acem’e göçtü turnalar

Bu Türkmen oymakları bir yolunu bulup farklı yollardan daha sonra eski yurtlarına dönmüşlerdir.

Şu Denek Dağının baharı yazı

Ötüşür, çağrışır Seyfe’nin kazı

Ne yaman ağlattı Edna Bey bizi

Firuz Beğim nerde kaldı duy kuğu?

Cerit oymağı Suriye’den Anadolu’ya doğrudan Antep ve Hatay üzerinden geçiş yapmıştır. Geçiş esnasında pek çok olay vukua gelmiştir.

Rakka’da zorunlu iskana tabi tutulan Türkmenlerin Cerit oymağı beylerinden Fettah Beğin kızına Urban Araplarının beyi talip olmuş, Fettah Bey kızını vermemiş, aralarında aşiret kavgası çıkmış, Silsüpürlerin mensubu olduğu Ceritler, Urban araplarını yenerek yolarına devam etmişlerdir. Antakya üzerinden Anadolu’ya geçmek isteyen Ceritlerden bu defa Antakya’da meskun Türkmenlerin beği Mürseloğlu, “Yol geçit parası” istemiş, Fettah Bey başkanlığındaki Ceritler “Paramız yok” deyince mukabili olarak kız istemiş, kızı da vermek istemeyince aşiret kavgası başlamıştır. Bu olayı Kul Sadun şöyle dile getirmiştir:

Gel edek kavgayı etme bahane

Kuzgunun cırnağı değmez şahan’a

Mürseloğlu sığdırmazlar cihana

Kolu bantlı delilerim var iken

Döndün mü dönesi benden yüzünü

Fettah Beyim kara yazar yazını

Mürseloğlu ister Cerit kızını

Aslan gibi yiğitlerim var iken

Kul Sadun’un seçelim mi yozları

Dar edeyim şu konduğun düzleri

Sana yar olur mu Cerit Kızları

Gözü kanlı Ceritlerim var iken

İki Türkmen oymağının kavgasında Mürseloğlu’nun başında bulunduğu oymak yenilmiş, Fettah Bey de yaralanmış; sonra ölmüştür.

Nizip tarafından da Cerit oymağının yolunu Avşarlar kesmiştir. Çıkan kavgada Avşar Türkmenleri büyük kayıplar vermiştir. Dadaloğlu bu durumu şöyle anlatmaktadır:

Dadaloğlu bu iş böyle olmadı.

Akıllımız delimize uymadı

Bire Cerit burda yerin kalmadı

Urumeli Kırşehir’dir yolunuz

Orta Anadolu’ya gelip yerleşen Cerit oymağının bu macera dolu göçünü bir Cerit ozanı Kul Yusuf şöyle anlatmaktadır.

Cerid Rakka’dan sökün edince

Açılsın Urum’a yolu Cerid’in

Silsüpüroğlu Fettah Beyim ölünce

Kırıldı kanadı kolu Cerid’in

Toplansın aşiret birlik olalım

Biz bir zaman Elbeyli’de kalalım

Konuşalım bir karara varalım

Bozulmadan gitsin eli Cerid’in.

Yüz atlımız daim ileri gitsin

Sağına soluna çok dikkat etsin

Pılışka vermeden menzile yetsin

Ziyaret’ten aşsın yolu Cerid’in.

Çekin göçü de Urum’a dönün

Birecik altından Fırat’a inin

Azgındır suları keleğe binin

Bozaklı’da akar seli Cerid’in.

Sineği çoktur Nizip ovasına varmayın

Pusu vardır Şar dağına girmeyin

Mürseloğlu kız istiyor vermeyin

Koklatman yadlara gülü Cerid’in

Koç dağına çıktığımız duyarlar

Her tarafa çaşıt pusu koyarlar

Yüz atlımız bin atlıya sayarlar

Düşmana nasip olmaz malı Cerid’in

Berikanlı, Terikanlı semtimize gelemez

Kılıç çalıp önümüzde duramaz

Yolumuza çıkıp bacın alamaz

Onlardan sorulmaz halı Cerid’in

Seyfe’nin karşısı Koca Cebel’dir

Cebel’i aşınca seyfü seferdir

Yüz atlımız bin atlıya bedeldir

Dönerse silaha eli Cerid’in.

Pusuya düşmeyin düz edin yolu

Sıcağa vurmayın evlâd ayalı

Varıp konacağın Kırşehir eli

Keskin’de yayılır malı Cerid’in

Fettah Beyin fincan gibi gözleri

Ali Beyin pek tatlıdır sözleri

Burnu hızmalı da Cerid kızları

Del’etti Kul Yusuf’u dili Cerid’in

“Bozulus’un Orta Anadolu’ya gelmesinden sonra ikiye ayrılarak bir kısmının Yeni İl Türkmenlerinin içine karıştığı tespit olunan Ceritlerin diğer bir bölümü ise Keskin havalisindeki Bozulus içinde yer almakta idi.(…) Hükümetin Keskin havalisindeki Bozulus Türkmenlerini Rakka bölgesine yapılan iskana tabi tutmasının yanında, Beliç nehri boylarına yerleştirilen Cerit aşireti bir müddet sonra yavaş yavaş iskan mahallini terk ederek Çiçekdağı, Kırşehir ve Bozok (Yozgat) tarafına dağıldılar. Geride kalanlar ise ‘giden evlerimiz gelmedi’ diyerek üçer beşer kaçıp onlara katıldı.”

Bu göç ile ilgili olarak Kul Haydar’ın söylediği bir bozlağın sözleri şöyledir:

Irakka’dan beri gelen gaziler

Irakka’nın gonca gülü soldu mu

Yenilen bir haber doydum aradan

Öldü derler Cerit Bekir öldü mü

Cerit Bekir öldüyse açıldı kilit

Yolumuz bağladı bir kara bulut

Kürdülü Kerim’le Bayındır Halit

Kolu bağlı cellatlara vardı mı

Hükmümüz de geçerdi Kaf’tan Kaf’a

Şu yalan dünyada kalmamış vefa

Ulaşlıoğlu da Hacı Mustafa

Alayları bölük bölük böldü mü

Kul Haydar’ım der ki gönül sıralar

Yeniledi bu sinamda yaralar

Şimden sonra kılınç bizi aralar

İlbeyli Türkmeni bunu bildi mi